Για την ονομασία των Λεχωνίων υπάρχουν πολλές θεωρίες:

Σήμερα οι πιο πολλοί λένε ότι η ονομασία Λεχώνια προέρχεται από τη λέξη «λεχώνα», γιατί το χωριό είναι εύφορο και πλούσιο και παράγει προϊόντα, όπως η «λεχώνα» γεννάει και τρέφει το παιδί της.

Ο Γ. Κορδάτος στο βιβλίο του Ιστορία Επαρχίας Βόλου και Αγχιάλου αναφέρει ότι η ονομασία «Λεχώνια» δεν είναι ελληνική αλλά σλαβικό τοπωνύμιο Lech, στα σλαβικά σημαίνει πεδινός. Έτσι, επειδή τα Λεχώνια είναι χτισμένα σε πεδιάδα, πήραν την ονομασία αυτή.

Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία η λέξη «Λεχώνια» προέρχεται από το φυτό η ηδύοσμος ο γλήχων (μέντα). Το υποκοριστικό του γλήχων είναι χληχώνιον. Άρα στα Λεχώνια έβγαινε πολλή μέντα. Γι΄αυτό ο τόπος λεγόταν «γληχώνιον», και από το Γληχώνι έγινε Λεχώνι. Επειδή ήταν όμως δύο συνοικισμοί, έγινε Λεχώνια, ανήκει δηλαδή στα φυτικά τοπωνύμια. Αυτή όμως η θεωρία είναι αβάσιμη γιατί στα Λεχώνια, υπάρχουν κάθε λογής δέντρα και φυτά, αλλά η μέντα δεν κυριαρχεί.

«Για το όνομα των Λεχωνίων υπάρχει μια εκδοχή ότι μπορεί να το πήρε από έναν στρατηγό. Υπήρχε μια χαράδρα μεταξύ Άνω και Κάτω Λεχωνίων, τουρκοκρατούμενη. Ένας στρατηγός που ονομαζόταν Λέχων ήρθε και ελευθέρωσε την περιοχή της χαράδρας. Έτσι η περιοχή πήρε το όνομα Λεχώνια και επειδή η χαράδρα ήταν στη μέση χωρίστηκαν σε «Άνω» και σε «Κάτω» , έτσι μας είπε η κυρα- Βιργινία Αλεξοπούλου.

Μια υπόθεση είναι επίσης ότι το τοπωνύμιο είναι λατινογενές και προέρχεται από το locone, που είναι μεγενθυτικό του locus-loco και σημαίνει τσιφλίκι, χτήμα, χωράφι, χωριό κ.τ.λ.

Λίγα λόγια για την Ιστορία των Λεχωνίων

Πότε ακριβώς χτίστηκαν τα Λεχώνια δεν είναι γνωστό. Πάντως στην ιστορία αναφέρονται από τις αρχές του 13ου αιώνα. Ο Βυζαντινός ηγεμόνας Μιχαήλ Β΄ Παλαιολόγος όταν πάντρεψε τη θυγατέρα του Άννα με το φράγκο ηγεμόνα της Αχαΐας Βιλεαρδουινό, της έδωσε για προίκα, μαζί με άλλα τσιφλίκια, τα Λεχώνια, όπως γράφει ο Β. Σκουβαράς και Κ. Μακρής στον «Αρχαιολογικό και τουριστικό οδηγό Θεσσαλίας».

Εκτείνονται από τον χείμαρρο Βρύχωνα ως τον άλλο χείμαρρο Κουφαλάκι αποτελούσαν μια μικρή πόλη και λέγονταν Λεχώνια και σπανιότερα Λεκώνια.

Στα μισά του 14ου αιώνα (1378) φαίνονται σαν ηγεμόνες των Λεχωνίων οι Μελισσηνοί, αρχοντική ελληνική οικογένεια που έδρασε στην Κωνσταντινούπολη, Ήπειρο, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία και Πελοπόννησο επάνω από χίλια χρόνια από τον 8ο έως τον 18ο αιώνα μ. Χ.

Στο τέλος του 14ου αιώνα τα Λεχώνια τα κατέλαβαν οι Ενετοί. Στα χρόνια της Ενετοκρατίας ζήτησαν την παραχώρηση των Λεχωνίων στο Δουκάτο Αθηνών οι Ατζαγιόλα, μεγάλη Ιταλική οικογένεια, δούκες των Αθηνών. Την πρόταση αυτή την έκανε ο Αντώνιος Ατζαγιόλος Α΄ δούκας των Αθηνών κατά τα έτη 1405-1435 και κύριος των Θηβών και της Λιβαδειάς.

Οι Ενετοί όμως δε δέχθηκαν και εξακολούθησαν να κατέχουν τα Λεχώνια μέχρι το 1423 μ.Χ., που τα κατέλαβε ο Τούρκος Πασάς Τουραχάν ή Τουραχάνης, στα χρόνια του Μουράτ του Β΄. Από τους κατοίκους άλλοι τότε σφάχτηκαν, άλλοι έφυγαν και λίγοι έμειναν σαν δούλοι και ραγιάδες των Τούρκων. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τα Λεχώνια κατοικούνταν περισσότερο από Τούρκους που δεν ενδιαφέρονταν καθόλου για την πρόοδο, αλλά περιορίζονται στο να καρπώνονται τα προϊόντα και να ζουν καλύτερα. Έτσι παρακμάζουν και χωρίζονται και εκεί που άλλοτε άνθιζε η πόλη των Λεχωνίων δεν απομένουν παρά μόνο δύο χωριά τα σημερινά Άνω και Κάτω Λεχώνια. Οι κάτοικοι όμως δε λησμονούν την παλιά δόξα των Λεχωνίων και παρά τον χωρισμό τους εξακολουθούν να έχουν μια Κοινότητα μέχρι το 1914, οπότε και σύμφωνα με το Νόμο ΔΩΖ (Περί Δήμων και Κοινοτήτων) τα δύο χωριά αποτέλεσαν ξεχωριστή Κοινότητα το καθένα.

Η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση που κηρύχτηκε το 1821 δεν άφησε ασυγκίνητο και το Πήλιο. Ο Κυριάκος Βασδέκης που έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας από τον Άνθεμο Γαζή και ήταν τρίτος αρχηγός στο αρματολίκι, ανέλαβε την στρατιωτική αρχηγία της. Αμέσως στράφηκε κατά των Λεχωνίων, τα οποία πολιόρκησε και μετά από φονική μάχη στην οποία έπεσαν πολλοί Έλληνες και Τούρκοι, κατέλαβε τα Λεχώνια και εγκατέστησε το πολεμικό κέντρο των Επαναστατών του Πηλίου. Έτσι τα Λεχώνια, έστω και για λίγο χρονικό διάστημα έμειναν ελεύθερα. Επί δύο χρόνια είδαν, μέρες δόξας και ξανάζησε η παλαιά αίγλη τους.

Αργότερα έρχεται εναντίον των επαναστατών στην αρχή μεν ο Μαχμούτ Δράμαλης, Πασάς της Λάρισας από το 1820 και γενικός διοικητής της Χωροφυλακής της Ρούμελης ο οποίος κατέπνιξε την Επανάσταση στο Πήλιο.

Οι Έλληνες όμως παρέμειναν στα Λεχώνια για ένα χρόνο, χωρίς να ενοχλούνται από τους Τούρκους, οι οποίοι δεν είχαν τη δύναμη να επιτεθούν εναντίον τους. Το Μάιο όμως του 1823 ο Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς, ο αποκαλούμενος και Κιουταχής, διοικητής των Τρικάλων από το 1821, καταδίωξε τους επαναστάτες των Λεχωνίων, μέχρι το Τρίκερι. Ο Κυριάκος Βασδέκης, που πολέμησε ηρωικά, τραυματίστηκε βαριά στο Τρίκερι και αναγκάστηκε να περάσει στην Εύβοια όπου και πέθανε. Μετά την καταστολή της Επανάστασης αυτής όσοι από τους Έλληνες κατοίκους των Λεχωνίων έζησαν και διέφυγαν από την σφαγή που ακολούθησε, κατέφυγαν στην Αργαλαστή, το Μετόχι, και προπαντός στο Λαύκο. Ύστερα από δύο χρόνια, στις αρχές του 1825, μερικοί από τους κατοίκους αυτούς των Λεχωνίων που έφυγαν από την πατρίδα τους, έρχονται κατά διαστήματα στα Λεχώνια ως πλανόδιοι έμποροι. Στο τέλος του 1825 με την επιμονή των γυναικών των Τούρκων καταφέρνουν πολλοί από αυτούς να ξαναγυρίσουν και να εγκατασταθούν στο χωριό τους.

Τα αξιοθέατα του Χωριού μας

Ένα από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα των Κάτω Λεχωνίων είναι η γέφυρα που ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Βρύχωνα. Η γέφυρα άρχισε να χτίζεται 1916 και τελείωσε το 1917 από τον Πάνο Καπερώνη. Ήταν η πρώτη γέφυρα που είχε χτιστεί με τσιμέντο σε όλη την Ελλάδα.

Ένας παλιός μύθος

Για τον τόπο μας ένας μύθος θα συνοδεύει τα Λεχώνια και θα τα συνδέει με την κατασκευή της πρώτης γέφυρας με οπλισμό (σίδερο, τσιμέντο) στην Ελλάδα. Ένας μύθος που συνηθίζεται να λέγεται από τους μεγαλύτερους σε ηλικία συγχωριανούς. Λέει για την παλιά γέφυρα:

«Το 1916, όταν άρχισε να χτίζεται η γέφυρα, ζούσε μια γιαγιά μόνη της στον κόσμο. Την έλεγαν Μαρία, ήταν μελαχρινή και τη φώναζαν “Μαριομαριώ“. Αυτή πήγε στο ποτάμι όταν ετοιμάζονταν να χτίσουν τη γέφυρα. Ο πρωτομάστορας τη στοίχειωσε, ρίχνοντας το πρώτο θεμέλιο πάνω στον ίσκιο της. Πάνω στο χρόνο πέθανε. Μετά από λίγα χρόνια έλεγαν πως έβγαινε ένα φάντασμα τα μεσάνυχτα. Μια πονηρή άλλη γιαγιά, επειδή τότε η παραγωγή του Ανατολικού Πηλίου ήταν μεγάλη και δεν υπήρχε συγκοινωνία, μετέφεραν τα προϊόντα τους με τα ζώα, το βράδυ έβγαινε αυτή η κυρά και έκανε το φάντασμα για να τρομάζει τους αγωγιάτες. Φορώντας λοιπόν ένα άσπρο σεντόνι και κρατώντας μία ρόκα έκανε τους αγωγιάτες να αφήνουν στα ζώα και τα εμπορεύματα τους και να φεύγουν. Τότε αυτή τα έπαιρνε και έφευγε. Μια μέρα όμως πέρασαν με τα ζώα τους κάποιοι αγρότες και την έπιασαν. Από τότε σταμάτησε να τρομάζει τον κόσμο.»

Συνοικισμός «Άγιος Μηνάς»

Ο συνοικισμός του «Αγίου Μηνά» είναι στην παραλία. Έχει πάρει το όνομα του από ένα προσκυνητάρι που βρισκόταν εκεί. Ο συνοικισμός το καλοκαίρι είναι γεμάτος ζωντάνια: Άνθρωποι και αυτοκίνητα πηγαινοέρχονται και κατευθύνονται στις παραλίες της περιοχής Σαγιονάρα, Άγιος Μηνάς, Καρνάγιο. Η θάλασσα του Αγίου Μηνά είναι ρηχή ακόμα και οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έρχονται να χαρούν το μπάνιο τους. Ακόμα και αν δεν κάνεις μπάνιο μπορείς να θαυμάσεις την μαβιά θάλασσα από το ταβερνάκι του συνοικισμού, που είναι δίπλα στην παραλία. Μπορείς επίσης να επισκεφτείς, να εισπνεύσεις τον καθαρό αέρα και να θαυμάσεις τα δύο αλσύλλια γεμάτα από κυπαρίσσια και πεύκα. Ο κύριος δρόμος της είναι ο παραλιακός αν και έχει κι άλλους, ασφαλτοστρωμένους ή όχι.

Η υπέροχη φύση

Εκείνο όμως που ευφραίνει πιο πολύ την καρδιά του ανυποψίαστου επισκέπτη δεν είναι τόσο οι ζουμερές προκλήσεις των καρπών της λεχωνίτικης γης, όσο τ΄ άπειρα λούλουδα που ολοχρονίς μπολιάζουν τον αγέρα με τη μεθυστική μυρωδιά τους. Δεν θα ΄ναι υπερβολή, και δε θα είμαστε οι πρώτοι αν πούμε πως τα Λεχώνια ολάκερα δεν είναι στην ουσία τίποτα άλλο παρά ένα απέραντος ανθόκηπος. Κρυμμένα φωλιασμένα μέσα στις ολάνθιστες γιρλάντες των αμέτρητων λουλουδιών τα λεχωνίτικα νοικοκυρόσπιτα θυμίζουν ένα-ένα και όλα μαζί ανθοπωλείο. Ο οίστρος της παθιασμένης για τα λουλούδια Λεχωνίτισσας, έγινε σιγά-σιγά διπλός και τα κέρδη της απ΄το λουλουδεμπόριο κυριολεκτικά…ανθηρά. Θα είναι ωστόσο κέρδος του καθενός να σεργιανίσει στις λουλουδόσπαρτες αλέες και στα ανθοζωσμένα λεχωνίτικα στενορύμια. Να μπουκώσει το πνευμόνια του με το άδολο άρωμα του λεχωνίτικου ανθώνα. Να θαμπώσει το μάτι του από τη σπάνια χρωματική ποικιλία των λουλουδιών που ανασταίνει με πατροπαράδοτη λατρεία και γνώση η Λεχωνίτισσα νοικοκυρά. Να δει φούλια και γαρδένιες που δεν ξανάδε, να χαρεί τριανταφυλλιές και μπιγκόνιες που δεν ξαναχάρηκε, ν΄ απολαύσει μ΄ αισθητική αγαλλίαση τσιντόνιες, ορτανσίες, μπίσκους κι αζαλέες που δεν ξαναχάρηκε η καρδιά σου.

Μπορεί κανείς να θαυμάσει και να περπατήσει δίπλα στον ποταμό Βρύχωνα που βρίσκεται στη γέφυρα των Κάτω Λεχωνίων. Το βούισμα και το γάργαρο νερό του σου τραβούν την προσοχή. Ξεκινάει από την περιοχή του Αγίου Λαυρεντίου και καταλήγει στη θάλασσα του τόπου μας. Είναι αυτός που αποτελεί το φυσικό σύνορο των Λεχωνίων και της Αγριάς και βρίσκεται Β.Δ. του όμορφου και ζηλευτού χωριού μας.

Ο θρυλικός Μουντζούρης! Ένα μνημείο από τα παλιά

Το τρενάκι του Πηλίου ή ο θρυλικός Μουντζούρης όπως τον αποκαλούν οι χιλιάδες φίλοι του, άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά στις 16 Δεκεμβρίου 1892. Τότε υπογράφτηκε η σύμβαση έναρξης των εργασιών κατασκευής του με φορέα υλοποίησης την Εταιρεία Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων .Αυτό που προέβλεπε η σύμβαση ήταν η δημιουργία μιας σιδηροδρομικής γραμμής , η οποία θα είχε αφετηρία το Βόλο και θα τερμάτιζε στα Λεχώνια του Πηλίου. Η γραμμή είχε μήκος 13 χιλιόμετρα και πλάτος 60 εκατοστά. Εμπνευστής και κατασκευαστής του έργου ήταν ο Ιταλός μηχανικός Εβαρίστο ντε Κίρικο, έμπιστος του τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης, Θ. Μαυρογορδάτου, ο οποίος ήταν και ο βασικός μέτοχος τα εταιρείας. Ο Εβαρίστο ντε Κίρικο είναι ο πατέρας του διάσημου ζωγράφου Τζόρτζιο ντε Κίρικο , ο οποίος γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην πόλη του Βόλου. Το 1895 ακούγεται ανάμεσα στις πλαγιές του βουνού των Κενταύρων το σφύριγμα του ‘’θηρίου’’ που αγκομαχώντας ανάμεσα στους καταπράσινους ελαιώνες και στα χιλιόχρονα πλατάνια προσπαθεί να φανεί αντάξιο της αποστολής του. Το 1900 η εταιρεία παίρνει την απόφαση να επεκτείνει το δίκτυο του Πηλίου πρώτα ως τις Μηλιές και κατόπιν μέσω Τσαγκαράδας να φτάσει ως την άκρη του ανατολικού Πηλίου , τη Ζαγορά. Το τμήμα μέχρι τις Μηλιές, μήκους 16 περίπου χμ. κατασκευάστηκε και το 1903 άρχισε να λειτουργεί. Το υπόλοιπο έργο ξεχάστηκε και δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Η εταιρεία στη γραμμή του Πηλίου χρησιμοποιούσε 14 άμαξες για το επιβατικό κοινό, 12 βαγόνια για φόρτωση προϊόντων και 5 ατμομηχανές ατμού.

Τα ονόματα των ατμομηχανών ήταν : Βόλος, Τσαγκαράδα, Ιάσων, Πήλιοκαι Μηλιές. Ως έργο ήταν πρωτοποριακό και απετέλεσε για την εποχή του ένα θαύμα τόσο για την αισθητική όσο και για την τεχνική κατασκευής του. Για την πραγμάτωση του έργου χρειάστηκε να κατασκευασθούν γέφυρες μεγάλες και μικρές με πέτρες με πελεκητές μαρμαρώσεις και σίδερο. Χρειάστηκε επίσης να διανοιγούν σήραγγες και να γίνουν έργα αντιστηρίξεων. Αξιοσημείωτη κατασκευή πρέπει να τονιστεί πως ήταν η γέφυρα του Βρύχωνα, η οποία είναι η πρώτη γέφυρα που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα με οπλισμένο σκυρόδεμα.

Το τρενάκι του Πηλίου σημάδεψε την ιστορία της περιοχής, αφού συνέβαλε πολύ στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής αυτής του Πηλίου αλλά και της πόλης του Βόλου. Για πολλά χρόνια αγκομαχούσε στις πλαγιές του βουνού μεταφέροντας ανθρώπους και προϊόντα. Ξεκινούσε από το Βόλο, περνούσε την Αγριά, διέσχιζε τα Λεχώνια και στη συνέχεια ανηφόριζε και μέσω Γατζέας, Αγίας Τριάδας, Άγιο Αθανάσιο Πινακατών , Αργυρέϊκά τερμάτιζε στις Μηλιές. Το 1971 και μετά από 76 χρόνια σκληρής δουλειάς και άπειρης προσφοράς ο μουντζούρης παίρνει την άνωθεν εντολή να τερματίσει τη λειτουργία του για οικονομικούς λόγους , όπως τότε ειπώθηκε. Για 25 ολόκληρα χρόνια το σφύριγμά του έπαψε να ακούγεται στις πλαγιές του Πηλίου. Μετά από πολλούς αγώνες , από το σύλλογο «Οι φίλοι του Τρένου» και άλλους φορείς και σε συνεργασία με το υπουργείο πολιτισμού το 1985 ανακηρύχτηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και το 1996 αρχίζουν πάλι τα δρομολόγια, αλλά αυτή τη φορά μόνο στο τμήμα Άνω Λεχωνίων – Μηλιές.

Η χρήση του τώρα βέβαια είναι καθαρά για τουριστικούς λόγους. Είναι το μοναδικό τρένο στην Ευρώπη που χρησιμοποιεί ατμό (διασώθηκαν μόνο δύο μηχανές, Μηλιές και Ιάσων) και κινείται σε γραμμές πλάτους 60 εκ. Εδώ και αρκετά χρόνια βέβαια χρησιμοποιούνται για την κίνησή του 2 ντηζελομηχανές. Ο επιβάτης που θα ταξιδέψει σήμερα με το θρυλικό «μουντζούρη». Θα κάνει μία όμορφη διαδρομή στο χώρο και στο χρόνο. Θα συναντήσει στο πέρασμα του παλιά αρχοντικά, απομακρυσμένα ξωκλήσια και μοναστήρια, ενώ θα έχει την ευκαιρία να θαυμάσει τις μοναδικού κάλλους γέφυρες του Ντε Κίρικο και να απολαύσει μία φύση που δύσκολα θα έχει πάλι την ευκαιρία στο μέλλον.